De laatste dag…

Nadat de dinsdagavond hele club was vertrokken schoven wij aan het avondeten. De vis had wat lang in de oven gestaan en was droog maar prima te eten. Daarna begon de harde werkelijk door te dringen: we moesten gaan pakken. Maar 1 koffer deze keer. Alja en Jan lieten ieder een koffer achter. De mijne passen in elkaar. Een laatste toast in het containerhuis en daarna onder de wol. Figuurlijk dan, het is meer op het laken hier.

Onze vaste wekkers zijn de “praatpaal” (zoals Alja de minaret noemt) van de lokale moskee en haan. Het ochtenritueel werd vandaag door Erik doorbroken, hij zetten koffie en thee. Het andere ochtendritueel wil ik jullie niet onthouden. Dat begint bij de aankomst van Anthony en Anastasia, de tuinman en huishoudelijke hulp. Beide komen uit de diepe rimboe en behoren tot de aller armsten. Door hun werk in het containerhuis hebben ze een vast inkomen, een gezondheidszorg- en oude-dag verzekering en een toekomst. En ze leren veel. Jiska leert Anthony van alles over tuinieren, het kweken van gewassen en over bloemen en planten. Anastasia heeft leren schoonmaken, wassen met het wasmachine (een oude bovenlader waar het warme water zelf aan moet worden toegevoegd; ze vindt dat nog heel spannend) en koken. Ze sparen allebei een deel van hun salaris bij Jiska omdat ze ook moeten afdragen aan de familie. Er hangt dus een heel systeem aan deze twee jonge mensen. En zoals Erik zegt: Sengerema is een “continuous learning environment”. In het ziekenhuis, maar ook daar buiten. Petje af want ik zou er na een lange werkdag niet altijd zin meer in hebben om geduldig uit te leggen hoe het fornuis werkt of hoe je lasagna kookt.

Maar goed, terug naar het ritueel. In Tanzania begroet je een ouder persoon respectvol met “Shikamoo”. De oudere antwoordt met “marahaba” en dan volgen meestal nog 2 of 3 vragen hoe het met je gaat, thuis, met je familie en op t werk. Als Anthony binnen komt worden we allemaal een voor een begroet. Bij voorkeur eerst Erik en Jiska en dan de rest. Met zijn handen tegen elkaar voor de borst zegt hij dan heel verlegen “shikamoo mama” tegen de dames en “shikamoo baba” tegen de mannen. Ook als we met z’n vijven op de veranda zitten. Elke ochtend weer. 

Anastasia komt breed lachend over het pad aanlopen en als ze de veranda opstapt roept ze vanaf een afstandje joviaal “shikamonieeee” met een lange “ie” waarmee ze ons allen in één keer begroet. En wij roepen marahaba terug. Kort en krachtig maar niet minder gemeend. 

Sinds het eerste weekend is de gang het ziekenhuis in en uit altijd via Brighton op de IC. Zijn buikje lijkt wat minder bol maar zijn maag stroomt nog niet door. Het blijft zorglijk. 

Op de OK blijkt dat de familie van de eerste patiënt nog niet heeft betaald voor de ingreep. Dat moet vooraf voor hen die het kunnen. Ze kopen een operatiepakket met o.a. antibiotica, medicatie voor de narcose en pijnstilling, infuusvloeistof, hechtmaterialen en onsteriele handschoenen. Er zijn verschillende pakketten. Voor een ingreep aan botten zit er bijvoorbeeld ook gips bij. Lisa-coassistent geeft aan de familie aan dat snel te regelen. De operatie moet nog wel vandaag. Meneer heeft twee overleden voeten door vaatlijden mede t.g.v. langdurig heel veel roken. Bypass of dotter zijn hier geen optie. Dus rest alleen beide benen afzetten. Rechts een korte bovenbeensamputatie. Links voelt nog warm tot net onder de knie dus ga ik in de knie amputeren. Dan kan hij op die stomp steunen. Protheses zijn hier nauwelijks verkrijgbaar en bovendien ook heel duur. 

Maar door de knie is niet een heel gebruikelijke ingreep dus die zal ik zelf doen. Bij voorkeur voor half 6 aangezien we voor donker bij de pont moeten zijn. 

Snel de andere patiënt eerst oproepen. Ook nog niet betaald. Deze mensen blijken geen geld te hebben dus Jiska regelt snel een betaling via het armenfonds. Uiteindelijk kunnen we om half 10 starten met de eerste ingreep. 

De wachttijd heb ik doorgebracht met Emmanuel, een van de house officers in opleiding, een soort verpleegkundig specialist. 

Emmanuel is een spons die alleen maar kennis op wil zuigen. Hij had gisteren op alja’s rug geplakt gezeten en nu bij mij. Eerst wilde hij alles weten over liesbreuk operaties, hij had gisteren immers geassisteerd. Geduldig tekende ik de anatomie en de plastieken en beantwoordde zijn vragen. Vervolgens over darmverdraaiing, darmnaden en stoma’s. Hij stede hele goede vragen en denkt overal over na. 

De buikoperatie was een patiënt die een jaar eerder het stoma opgeheven had gekregen. Gisteren kwam hij met misselijkheid, braken en geen ontlasting. Ondanks maagslang en laxeren had hij meer buikpijn gekregen. Dus gingen we aan de slag. Lisa opende voorzichtig de buik terwijl ik aan Emanuel en zijn collega Adolf die net kwam binnenlopen uitlegde waarom dat was. Met een snelle actie kun je eventueel verkleefde darmen ernstig beschadigen. Dan hebben shida kubwa - een groot probleem. “And a lot of shit…!” - grapte ik, veel poep in de buik. De boodschap was duidelijk. Minutieus prepareerde Lisa de ene kant alles los en ik aan de andere. Uiteindelijk vonden we de verkleving die de afknelling veroorzaakte. Nog 1x alles langslopen, buik beetje schoon spoelen en weer sluiten - bijna 5 uur verder. Pole za kazi! Pech met het werk. 

Jan was met Isaiah, Stephen en Paolo Kubwa van de TD bezig een beademingsapparaat werkzaam te krijgen. Nadat ze alles hadden getest werd mijn patiënt er kort op aangesloten: het werkte! Een mooie klus geklaard. Maar het was nog niet zover dat ze m daadwerkelijk een hele operatie kunnen gebruiken. Daar is ook qua opleiding en patientbewaking nog wel wat meer voor nodig. 

Ondertussen hadden Lisa, Miriam en ik de thee gemist maar die hadden ze voor ons bewaard. En het middageten stond er al. Samaki -vis. Paolo (niet kubwa maar de operatie assistent) schepte voor me op omdat ik zo lang had geopereerd. Dat zijn ze hier niet gewend. Ik moest hem wel afremmen want de Tanzaniaanse hoeveelheden kan ik 3 dagen van eten. Iedereen verzamelde zich voor de maaltijd, een goed moment voor een groepsfoto. Grote hilariteit, Paolo kubwa, trad op als fotograaf en hij nam zijn taak zeer serieus. Er lagen een stuk of 4 telefoontjes en hij bleef knippen. 

Na de fotoshoot en maaltijd ging Jan met Lisa en Iris een echo maken van een patiënt met hartfalen. Ik liep mee met Rian om te kijken bij een patiënt met dwarslaesie door tuberculose in zijn ruggenmerg. Hij had grote doorligplekken op beide heupen en zijn stuit. Die op zijn heupen gingen dankzij de goede zorg van mama Safi goed vooruit. Op de stuit was het nog diep en vies. “Iets voor Kerlyx” zei ik tegen Rian. -“hamna” zei ze, hebben we niet. Jazeker, een helezak bij mama safi. Verzameld door de afdelingen en patiënten ipv het weg te gooien. Samen instrueerden we mama safi. Ze ging blij aan de slag. 

Terug op de OK was iedereen weg. Blijkbaar dacht met dat nu het als 15h was dat die laatste patiënt niet meer opging. 15.30h zit de normale werkdag er op. Maar dit was geen normale werkdag en deze patiënt moest echt nog op tafel. Het duurde een uurtje duwen en trekken en toen had ik weer een compleet team. Nouja, Emanuel assisteerde mij bij de operatie aan het linker been, Lisa en Iris deden het rechter been en Lisa-coassistent instrumenteerde met hulp van omloop Happiness. Een beetje behelpen maar het liep als een trein. Nog wel even een instructie van de gigli zaag (draadzaag) gegeven aan Lisa die hele korte haaltjes deed: lange halen - snel thuis! En je zaag gaat veel langer mee.

Toen mijn kant klaar was bedankte ik het team en ging naar het containerhuis. Met bedrukt gemoed liep ik het ziekenhuis uit, vechtend tegen de tranen. Afscheid nemen is niet mijn sterkste kant. Het was weer een bijzondere ervaring: we hebben veel mensen kunnen helpen, geweldig samen gewerkt, onderwijs gegeven en materialen geleverd. En er is nog zo veel te doen hier.

Bij het containerhuis zat iedereen al zo’n beetje klaar voor vertrek op de veranda. Jiska duwde me een bord met gebakken ei en salade in de hand en een glas water. Even bijtanken. Erik lachte “altijd hetzelfde met jou.. je weet de missie elke keer weer tot het uiterste te benutten..!”  Rian en Nelson kwamen met de honden gedag zeggen en natuurlijk kwam zr Marie José uitzwaaien. Het zat er echt op.

We hadden instructies en medicijnen achter gelaten voor Brighton en de patiënt van de buikoperatie van vandaag. In november komt het volgende team.

Onderweg genoot ik nog één keer van de bomen vol mango’s, de vrachten van brandhout/jerrycans/matrassen/hele gezinnen achterop de fietsen en brommers en emmers water op het hoofd. Helaas kwamen we veel verkeer tegen, dat betekende dat de pont al was aangekomen. Dat gingen we niet meer halen. Ze voeren maar met 1 boot want de andere is in reparatie. Pole.. uurtje geduld. Ik bleef buiten de auto staan met m’n gedachten en keek over het water. Een visser die verrassend goed Engels sprak knoopte een gesprek aan. Zijn zoon deed laboratorium school. Maar hij was niet zeker van een baan daarna. Dat is helaas de realiteit hier. Als je al genoeg geld bij elkaar weet te sprokkelen voor een goede opleiding is het nog maar de vraag of je een baan kan krijgen of toch gewoon nootjes moet gaan verkopen op de pont of schoenen poetsen op de markt. Of ik een oplossing wist… Pole..

Om half 8 waren we dan toch bij Ryans bay. Erik en Jiska gingen meteen door naar huis om te pakken en wij gingen meteen aan tafel. Sissling-beef als galgenmaal. Het kan slechter.

Jan had mijn koffer gewogen. Die was 1,4 kg te zwaar. Dan toch maar de nieuwe Stephen king en een zak ceshewnoten voor Bert in m’n handbagage. 

M’n nacht was onrustig en ‘s morgens bleek waarom: we hadden een kamer op de begane grond en er liepen kleine rode mieren in m’n bed. 

Na het ontbijt uitchecken en afrekenen. Het duurde even eer ik via WiFi kon overboeken maar het lukte. Alja en Jan gingen de laatste souvenirs kopen voor het hotel.

Erik en Jiska arriveerden en pakten een mini-ontbijtje. Omdat ze een paar weken naar Nederland gaan voor het huwelijk van hun jongste zijn hadden ze niks meer in huis. De koelkast gaat uit en de afvoer putjes wordt gif in gestort en ze worden afgedekt. Ze kennen hier geen sifons en als je dit niet doet krioelt je huis bij terugkeer van het ongedierte.  

Onze chauffeur naar het vliegveld was Kapama, die ons gezin 10 jaar geleden over de Serengeti heeft gereden. Natuurlijk poseerde hij nog even met me bij zijn auto en ik moest mijn gezin de hartelijke groeten doen. Dat ga ik zeker doen. En ze knuffelen. Heel veel knuffelen.  Nu het afscheid achter me ligt wil ik het liefst zo snel mogelijk naar huis. 

Op het vliegveld van Mwanza worden we eerst een onderworpen aan een gezondheidscheck ivm Ebola. Zeer besmettelijk en vele malen dodelijker dan Corona. Er is altijd wel ergens in Afrika een uitbraak. Momenteel heerst het in Congo, op 500km hemelsbreed van Mwanza. 

Op Kilimanjaro AirPort nemen we in het precision air toestel afscheid van Erik en Jiska. Zij vliegen vanaf hier met KLM, wij gaan vanaf Dar met Qatar. Tijdens de terugvlucht loopt m’n hoofd om met nieuwe plannen en ideeën. Genoeg te doen. Tot de volgende keer.